Frases feitas e refráns sobre o tempo.

XANEIRO:

- Xaneiro que non enche o regueiro, non é colleiteiro.
- Xaneiro xeadeiro.
- Xaneiro xeadeiro, febreiro porraqueiro, marzo espanadeiro, abril augas mil.
- En xaneiro planta o teu alleiro.
- Xaneiro porraqueiro, nin boa meda nin (bo) palleiro.
- Xaneiro heloso, febreiro febroso, marzo airoso, abril chuviñoso, maio pardo, San Xoán claro, Santa Marina clariño, agosto arder, setembro beber.
- En xaneiro, sete lobos  no carreiro.
- O lobo en xaneiro, sete e sete no carreiro; en abril, cátame no cubil; en maio, xa son bon gaio; en Santa Mariña, cátame pola cabritiña; en Santos, xa mato o toro nos campos (Christian, Vilardomato).
- San Amaro verdadeiro é o 15 de xaneiro (Adriana, Monforte).
- O 1 de xaneiro, o salto dun carneiro.
- No xaneiro, sete e sete no carreiro.
- Se no xaneiro canta a ra, no maio xa calará.
- San Antonio verdadeiro o 17 de xaneiro e a súa festa lle fan o 13 de San Xoán.
- Se queres ter bo alleiro, bótao no mes de xaneiro.
- En xaneiro, as verzas saben a carneiro, en maio darllas ao criado e en outono, volven ao mesmo dono.
- En xaneiro sube ao outeiro; se ves verdear, ponte a chorar; se ves blanqear, ponte a cantar.
- En xaneiro, torretiñas de pan a medrar.

FEBREIRO:

- A xeada de febreiro, mata a vaca e mailo leiro.
- Febreiro frebas dá; se non as deu xa as dará.
- Febreiro, frebas dá; se non a deu xa as dará, ou no principio ou no final.
- En febreiro, cada chouta seu regueiro.
- Febreiriño corto, cos seus vinteoito; se tivese máis catro, non quedaría can nin gato, nin rato no burato, nin cornas ao carneiro, nin orellas ao pigureiro (Adriana).
- Vaite febreiro, cos teus días vinteoito, que se duraras máis catro, non quedaba can nin gato (Fabio).
- Febreiriño corto, cos seus días vinteoito; se duraras máis catro, non quedaba can nin gato, nin hastas ao carneiro, nin orellas ao pigureiro (meu, Sarria).
- En febreiro, entra o sol en calquera regueiro.
- No febreiro, se ves verdegar, súbete ao alto, e ponte a chorar e, se ves negrear, ponte a cantar.
- En febreiro, soniño de carneiro; en marzo, soniño no brazo.

MARZO:

- Cando o marzo maiea, maio marcea.
- Marzo ventoso, abril chuviñoso.
- Se en marzo oes tronar, prepara as cubas e mais o lagar.
- Marzo airoso, abril chuviñoso, sacan a maio florido e fermoso.
- Se o cuco non vén entre marzo e abril, o cuco morreu ou non quere vir (Miriam López).
- Marzo marcial, cara de lobo, cara de can.
- Marzo espigarzo.
- Marzo marzán, pola maña cara de rosa, pola tarde cara de can.
- O sol de marzo mata a dama no palacio, o sol de abril mata ao porco no cubil, e o de maio mátao no pasto (meu, Sarria).
- Marzo marzoco, treboadas e raiolas; a marzo gabo cando non retorce o rabo (Eva, Terra Chá)
- Cando marzo retorce o rabo, non deixa ovella nin pastor sano (Eva, Terra Chá)


ABRIL:

- Abril, augas mil.
- Augas de abril, caben todas nun barril.
- Abril augas mil, caben todas na boca dun barril.
- En abril, espigas mil (Alicia, Becerreá).
- O sol de abril mata a porca no cubil.
- O abril frío e mollado enche o cileiro e farta o gado.
- En abril, augas mil, e que non salian do seu carril.
- Abril frío e fornos quentes, alegría pos meus dentes (Eva).
- Abril sempre será ruín ao entrar ou ao salir.

MAIO:

- Maio paio, San Xoán claro, valen máis cós bois e o carro.
- Detrás de maio vén San Xoán e despois Santa Mariña.
- Maio sen ballós é como home sen collós.
- Auga en maio, pan todo o ano.
- En maio, aínda a vella queima o tallo.
- Maio pardo, San Xoán claro, valen máis que  mula e o carro.
- Maio pardo e San Xoán claro en Santa Mariña dan o resultado.
- No maio, a vella queima o saio.
- Ata o corenta de maio, non quites o saio.
- Días de maio, días de amargura; inda non amanece, xa é noite escura (refírese á longura dos días que os fai penosos para o que traballa duro).
- En maio, de sono caio, xa coa maiola, xa co traballo (Eva, Terra Chá)

XUÑO (SAN XOÁN):

- Mes de San Xoán, mes de fogueiras, sardiñas e pan.
- San Xoán claro, vale máis cás mulas e o carro.
- En San Xoán, anda o cabalo ruán no pan (Alicia, Becerreá).
- A auga de San Xoán, leva o viño e non dá pan.
- No San Xoán, a sardiña molla o pan.
- Por San Xoán saca as patacas e recolle o pan (Lucía Glez., Quiroga).
- En San Xoán tanto queixo coma pan.

XULLO:

- Cando Santiago é normal, pouca auga na fonte e menos no manantial.
- Cando o Santiago non mexa, Santa Ana levanta a saia (se non chove o día de Santiago, chove ao día seguinte; meu, Sarria).

AGOSTO:

- No mes de agosto, tosto.
- A chuvia no mes de agosto non é auga, é mel e mosto.
- Agosto, frío no rostro.
- A lama de agosto bota ao home a pedir.
- A lama de agosto e o vento de abril, Deus nos libre dil (Teresa).
- En agosto secan os montes e en setembro as fontes.

SETEMBRO:

- As castañas, en agosto arder e en setembro beber.
- Setembro froiteiro, ledo e festeiro (Christian , Vilardomato).
- San Miguel das uvas maduras, moito me tardas, pouco me duras.
- San Miguel das uvas maduras, tarde vés e pouco duras.
- Choiva outoneira por San Mateo, a primeira. Vendima feita e palleiro cerrado, fóra criado (Lucía Glez.).

OUTUBRO

- Ano de moitos ourizos, non prepares o canizo (Lucía Glez.).
- Por San Froilán, mete a rella e terás pan (Lucía Glez.).

NOVEMBRO:

- De Santos a Navidades, inverno de verdade.
- Polo San Martiño, saca ao porco do camiño (meu; alude ao costume de botar os porcos pacer fóra no bo tempo. Logo métense na corte para cebalos).
- Polo San Martiño, mata o porquiño.
- En Santos, neve nos campos.
- Dos Santos ao Nadal, bo é chover e mesmo nevar (Christian).
- Polo San Martiño, mátase o porquiño.
- Por Santos, neve nos altos.
- Polo día de Santos, neve nos campos.
- No mes de Santos, neve nos campos.
- Por San Martiño, acaba a sementeira, barra o teu viño (Lucía Glez.).

DECEMBRO:

- En decembro, fume na lareira e auga na lameira (Christian, Vilardomato, Ribas de Sil).
- O mes de Navidad, non plantes horto nin vaias ao horto nin capes porco.
- Non esperes para Nadal o que non recolliches en maio.

Cousas do Courel

A nosa compañeira Conchi, a nova secretaria, agasallounos cun interesante material sobre o tempo, grazas á súa sogra, Erundina López Rivera (Castroportela de Courel) quen, con 93 anos, mantén as lembranzas e a memoria do pasado. O noso agradecemento ás dúas pola súa colaboración para podermos transmitilo.

Entre o léxico sobre os fenómenos atmosféricos chamáronnos especialmente a atención as troneiras (nubes que presaxian o trono), inverneira (para o que outros chamamos invernía, o tempo típico do inverno con friaxe e choiva) ou traspoñerse o sol (para poñerse o sol). En Sarria recollín tamén unha fermosa expresión para o mesmo feito: meterse o sol no buraco.

Tamén son moi interesantes os ditos e refráns de Erundina sobre o tempo:

a) "Se vai a nube por Rendar,

colle o mallo e vai mallar."

 "Se vén nubrado por Quiroga,

vulve pola capa nova."

 "Se vai o nubrado polo Cebreiro,

colle a capa e o sombreiro".

b) "Por Santos, neve nos campos".

c) "Por San Vicente, hora crecente".

d) "Polo San Brais, dúas horas máis".

e) "Corre maio polo pan,

que te pilla San Xoán;

detrás vén Santa Mariña

para segar a gaveliña."

f) "En abril está a loba no cubil.

En maio son coma un gaio.

En San Xoán, bótanlle a carreira ó can.

En Santa Mariña,matan a cabritiña.

En agosto, sáltanlle ó boi no rostro".

 (o texto refírese ao proceso que segue o lobo segundo vai medrando)

Velaí algunhas fotos do Courel que nos cedeu Conchi e que permiten facerse unha idea da beleza das súas paisaxes.

Mitos de Romanía e Moldavia sobre a chegada da primavera: martisor

1.O mozo que liberou o Sol

Un dos mitos sobre a tradición narra que o Sol baixou á Terra camuflado na imaxe dunha fermosa doncela. Un zmeu secuestrouna e meteuna na cadea nun palacio. Daquela, os paxaros detiveron o seu canto, os nenos perderon a ledicia e as ganas de xogar e todo o mundo ficou sumido na desesperación.

Ao saber o que pasaba, un mozo afouto decidiu dirixirse ao palacio para liberar a doncela. Cando deu localizado a prisioneira, desafiou ao zmeu a unha loita, conseguindo liberala, e o Sol elevouse iluminando de novo toda a Terra; chegou a primavera e volveu a dita ao mundo. Pero o valoroso mozo, ferido de morte na batalla, agonizaba e o seu sangue esparexíase pola terra entrando en contacto coa neve, e alá onde o sangue e a neve se fundían nacían unhas flores con forma de campaíña que anunciaban a primavera.

Os campesiños honraron a memoria do mozo ligando nun mesmo fío dúas flores, unha branca e outra vermella. Esta simbolizaba o amor pola beleza e lembraba o sacrificio do heroe, e a branca a primeira flor da primavera.

O Mărțișor é un obxecto de diversas formas, mesmo unha xoia, no que se engarzan as dúas cores. É moi popular e mesmo se vende nas rúas como recordo típico.

2.A loita da primavera co inverno

Outro mito, con orixe en Moldavia, di que o primeiro día do mes de marzo a fermosa Primavera chega á beira dun bosque e observa como, nun claro, hai un arbusto cheo de espiñas e baixo a neve nacen unhas flores con forma de campaíña. A Primavera decide axudar a que medren e, para iso, tenta arredar a neve e as espiñas, mais o Inverno, enfurecido, convoca o vento e a lazada (xeada), ordenándolles destruílas. Entón, as flores quedan totalmente conxeladas.

A Primavera tenta protexelas coas mans, feríndose cunha espiña. Da ferida abrolla unha pinga de sangue que, ao caer sobre as flores, devólvelles a vida, e así a Primavera vence o Inverno. Por iso as cores do martisor son o vermello do sangue e o branco da neve.

A tradición pervive en Romanía e Moldavia na maioría das aldeas e vilas. En marzo e a principios de abril pendúranse os martisori nas árbores e crese, que pedindo nese momento un desexo, este ha de cumprirse. Nas zonas rurais de Transilvania pendúrase das portas das casas, das fiestras ou dos cornos dos animais domésticos para escorrentar os malos espíritos.


Póñovos algunhas imaxes do mărțișor para que vos fagades unha idea de como é.

Imaxe extraída da Wikipedia: CC - BY - SA (Turbojet)

Imaxe extraída de Flickr: CC - BY - NC (olahus)

Redaccións dos alumnos sobre tradicións relacionadas coa chegada da primavera

A actividade consistía en buscar información sobre tradicións de celebración da chegada da primavera en distintos lugares do mundo. Eu atopei unha sobre Romanía: o martisor (e comprobei que Claudia, a nosa alumna romanesa, a coñecía). Entre as dos alumnos escollín dúas: 

1. A chegada da primavera en Suíza 

En Suíza, a primavera comeza, como no resto de hemisferio norte, o 21 de marzo e remata o 21 de xuño, cando chega o verán.

Durante esta estación os días van alongándose, o sol sae cada día un pouco antes, e ponse un pouco despois, sendo a noite máis curta e o día máis longo.

A primavera identifícase coa vida, co sol, co aire, coa cor e flores multicolores.

En Zurich, Suíza, a primavera comeza oficialmente co tradicional festival de "Secheseläuten", que se celebra normalmente o terceiro domingo e luns do mes de abril. Esta palabra significa "badaladas ás seis" e con elas os artesáns sinalaban a fin da xornada laboral.

A festa comeza o domingo co desfile polas rúas duns dous mil nenos vestidos con traxes tradicionais e históricos de Suíza, e o luns desfilan as asociacións de gremios e, ao remate, queiman un boneco de trapo en forma de boneco de neve chamado "Böögg", e que leva a cabeza chea de petardos. A queima faise ás seis da tarde, cando repican as campás da catedral. Isto significa a fin do inverno.

Crese que canto antes estale a cabeza do boneco, máis longo e caloroso será o verán.

Imaxe extraída de Flickr: CC - BY - NC - ND (tö)

                   David González Armesto, 3º ESO

2. Festival de primavera en Xapón

Tódolos anos, coa chegada da primavera, ocorre un dos eventos máis agardados no Xapón: a floración das cerdeiras.

As cerdeiras, "sakura" en xaponés, pasan a maior parte do ano como unha árbore simple con follas verdes. No inverno pérdenas, mais coa chegada da primavera cóbrense de fermosas flores. Nelas ven os xaponeses a esperanza, a renovación, a alegría, da que se contaxian as persoas.

Aproveitando o pouco tempo que dura este agasallo, os xaponeses celebran o seu festival de "hanami" (hana significa "flor" e -mi "ver") e reúnense coas familias a amizades para comer á sombra das cerdeiras e, compartindo a comida que todos aportan, celebran a vida. De feito as cerdeiras representan na sociedade xaponesa o efémero da vida humana, xa que as súas flores duran unha ou dúas semanas.

A antigüidade do hanami reflectiuse na arte xaponesa, e xa aparece mencionado en "Kojiki" (712), unha das primeiras obras de literatura. Na poesía da era "Heian" (794-1185), aparecen as cerdeiras como un símbolo da delicadeza da natureza e do ser humano.

 Imaxe extraída da Wikipedia: dominio público.

                   Sabela Durán Cano, 3º ESO