Comentario dun poema de Avilés de Taramancos

PRIMEIRO AMOR, PRIMEIRA MORTE

Todo canto amei perdéuseme contigo:
a luz clara e vibrante da miña xuventude,
os bosques entrañables perfeitos de quietude
onde o vento vivía con un lecer antigo.

Entón era o silencio o meu mellor amigo,
era eu un namorado de todo canto vía
vivir era unha leda, fermosa moradía
onde o mencer entraba recendendo a pantrigo.

De súpeto viñeches con esa lonxanía,
caraveliño feble en terra ventureira
e eu abrín outra nova fiestra para o día.

E todo canto amei foi unha lumieira,
foi a fouce tan íntima que de cote se afía
para ceifar dun pulo brutal a primaveira.

Pequeno canto (1959).

O texto dedicoullo o autor a Fina Barrios, o seu amor adolescente, que morreu en plena xuventude.

Trátase de poesía lírica de temática intimista na que fala dos seus sentimentos, lembrando con nostalxia as vivencias de plenitude que compartiu coa amada. Todo iso desapareceu coa súa súbita morte. A perspectiva adoptada é a da 1º persoa.

En canto á estrutura, pódese falar de dúas partes:

- a 1ª son as dúas primeiras estrofas. Nelas fala da vida plena da que gozaba na súa xuventude, que rematou perdendo.

- a 2ª son as dúas seguintes. Fala da chegada da amada, que lle dá ganas de vivir, pero que tamén supón o fin da felicidade.

Podemos falar de estrutura circular xa que se repite a mesma expresión no inicio das dúas partes do texto: "todo canto amei".

Se analizamos a linguaxe con máis detemento, vemos que hai abundantes metáforas ou imaxes:

a) "a luz clara e vibrante da miña xuventude"

A xuventude asóciase á luz porque se entende que é unha etapa feliz, emocionante, esperanzadora, en que un ten todo por diante e moitas posibilidades que se abren. "Luz clara é un epíteto". E o adxectivo "vibrante" sería unha sinestesia: a luz percíbese pola vista; algo vibrante percíbese polo oído.

Todo ao seu redor amosa harmonía, sosego: "os bosques entrañables perfeitos de quietude". Pode entenderse como o "locus amoenus", o ambiente idílico propicio ao amor. Neles sitúa o vento, personificado, que se entretén e vive "un lecer antigo".

b) A seguinte estrofa segue expresando a plenitude da súa vida nese momento, con  outra metáfora mesturada co hipérbato: "entón era o silencio o meu mellor amigo"; a continuación vén:"era eu un namorado de todo canto vía"( anáfora "era"), "vivir era unha leda fermosa moradía". Todas estas metáforas falan dunha vida tranquila e tamén dunha actitude expectante ante as novas experiencias que van vindo e de felicidade. Todas esas vivencias aparecen situadas no pasado (uso do pret. imperfecto:era). "O mencer entraba recendendo a pantrigo" é unha personificación. Quere dicir que a chegada do día percibíaa grazas ao recendo do pantrigo recén cocido.Pode haber tamén sinestesia: o día percíbese pola vista, a luz, que el mestura coa sensación olfactiva.

c) Na terceira estrofa hai novas metáforas ou imaxes: a amada é identificada cun "caraveliño feble en terra ventureira", destacando a beleza e a fraxilidade física. A súa chegada fai que el sinta optimismo: "abrín unha nova fiestra para o día". De novo aparece a luz cun significado simbólico: connota positividade, felicidade.

d) O ton muda na última estrofa, onde volve aparecer "todo canto amei + pretérito" e iso identifícase cunha "lumieira". É dicir, o poeta considera que o amor foi tan breve e tan fugaz que case é algo irreal, unha especie de espellismo. A seguinte metáfora: todo canto amei foi "a fouce tan íntima que de cote se afía para ceifar dun pulo brutal a primaveira". Quere dicir que desde o comezo do seu amor xa había unha especie de ameaza para os namorados: a morte. A fouce simboliza a morte e a primavera refírese á xuventude.

Na linguaxe deste texto destaca ademais a coidada adxectivación, ás veces con varios adxectivos antepostos a un nome (ex. leda fermosa moradía), polo que adquiren un valor subxectivo.
 Mediante o uso de imaxes e simbolos o autor logra expresar a fondura dos seus sentimentos e a brutal pegada que supuxo para el a morte da súa amada en plena xuventude.

Noraboa aos que no exame fixestes un bo comentario deste texto: Carlos e Lola, de 4º de ESO. Espero que sigades gozando do gusto de ler e da boa poesía!

Morre Xavier P. do Campo. Recomendación: lectura para o verán

Lemos con sorpresa en Sermos Galiza a nova da morte do escritor Xavier P. Do Campo e a derradeira entrevista que lle fixeron. Este ano tivemos a oportunidade de ler o seu derradeiro libro, a novela para adultos A nena co abrigo de astracán (Premio Fervenzas Literarias ao mellor libro de narrativa de 2017), publicada por Xerais, que vos recomendo vivamente ler, se queredes saber máis sobre o escritor e sobre o noso pasado.
O autor é coñecido especialmente pola súa aportación á literatura infantil e xuvenil, sendo os seus libros traducidos a varios idiomas e gañando premios mesmo nacionais (Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil en 1995 por Cando petan na porta pola noite).
En 2º de ESO lemos este curso A casa da luz, que lles gustou bastante aos rapaces e sobre a que hai unha película.
Podedes ver un tráiler aquí.
Nos xornais segue o eco do recordo dos escritores que compartiron vivencias e ilusións con Xavier P. Do Campo. Por ex. en Praza pública colgaron varios vídeos. En Sermos Galiza aparecen valoracións dos seus colegas escritores.
Déixovos a opinión da crítica sobre a derradeira novela e tamén vos vou poñer a miña.

Lin a novela dun tirón en tres días. Creo que é a que máis me gustou sobre esta época da posguerra das que levo lido. Os protagonistas son os nenos, o cal é un acerto do autor. Fíxome pensar na xeración de meus pais, "nenos da guerra" coma os protagonistas. Meus pais non foron nenos abandonados, pero si viviron unha época dura nun ambiente hostil. Meu pai foi orfo da guerra, ao morrer seu pai na fronte cando tiña tres anos, e pouco despois, aos doce, morría súa nai. Quedou ao coidado dos avós, pero aínda así tivo que vivir circunstancias duras que puxeron en risco a súa saúde. Pola súa banda, miña nai criouse nunha familia numerosa, sendo a maior das irmás, polo que pouco puido asistir á escola, pois tiña que coidar deles. Seu pai foi a dúas guerras: a de África e a Civil, pero tivo a fortuna de regresar. 

Interesante artigo sobre léxico en relación co gato

Amado gatiño, mico meu, gache gato, non me sexas tan larpeiro!
No xornal Sermos Galiza vén hoxe un interesante artigo de Harguindey sobre léxico sobre estas queridas mascotas. Podedes velo aquí.
Máis artigos sobre léxico en Sermos Galiza, agora sobre as cousas difíciles.

Rosario Álvarez, nomeada presidenta do Consello da Cultura galega

Cheganos a noticia a través de La voz de Galicia do nomeamento da ilustre profesora como presidenta do Consello da Cultura Galega. É interesante a entrevista que lle fan neste xornal, que vos recomendo vivamente ler.

Charla de Marilar Aleixandre no noso IES

O xoves 3 de maio puidemos disfrutar da visita de Marilar Aleixandre ao noso centro.

A charla foi interesante  e do máis ameno.

 Xa o curso pasado leramos o seu libro A expedición do Pacífico. A autora mencionou este e outros libros seus, espertando o noso interese por lelos. Por ex. respecto a ese libro, contounos por que escolleu o nome de Emilia para a protagonista feminina (inspirouse en Emilia Pardo Bazán).  Dixo que todos os lugares que aparecen na historia eran reais Tamén falou de que coñecía de primeira man a experiencia de estar na selva. Respecto a outros libros seus como A cabeza da medusa, confesou que parte do argumento se basea en feitos reais que lle tocaron de cerca cando foi directora dun colexio (fala dunha tráxica experiencia protagonizada por alumnas dese centro). Sobre Rúa carbón tamén explicou un pouco de que trata; fala do mundo de ETA. E tamén falou de A banda sen futuro,

un libro que soe interesar aos mozos e é doado de ler. (En particular, vou mencionar que este libro lle gustou moito a Josefa, unha das limpadoras do noso centro, porque se sentía identificada coa protagonista, por ter vivido unha experiencia semellante á da protagonista na súa adolescencia, Mª Xosé).

Mencionou tamén que lle deron o premio Xerais por unha novela de adultos (Teoría do caos).

Como lectores de Marilar Aleixandre, valoramos moito que teña tanto dominio da lingua, sendo unha autora de orixes madrileñas; ao oíla, conseguiu manter o noso interese e atención ata o final da charla e tamén facernos reflexionar, espertar curiosidade e  darnos ganas de ler os seus libros.

A información para esta entrada redactouna Lola Rodríguez, alumna de 4º de ESO.

.

Valorar a diversidade cultural

Colgarei vídeo
O aranés, feito lingua oficial de toda Cataluña. Iso contribúe a darlle prestixio,  a valoralo como unha singularidade. O que fan é darlle trascendencia nos primeiros anos da escola e logo van introducindo outras linguas. Queren que os rapaces dean valor á cultura propia.
http://www.rtve.es/alacarta/videos/comando-actualidad/comando-actualidad-don-lenguas-aranes/3015340/

Letras Galegas

Comezado maio, entramos de cheo na celebración das Letras Galegas e o ambiente comeza a quentarse: van aparecendo novos libros (A muller que durmía pouco e soñaba moito, Fina Casalderrey e Marilar Aleixandre; Mulleres bravas da nosa historia, Elisabet Ríos Liste; Doce cartas a María Victoria Moreno, Ánxela Gracián) sobre a autora e e novas achegas por parte de xentes diversas interesadas pola nosa cultura.

Xa empezamos nas clases a falar sobre a autora homenaxeada. Estamos a facer marcapáxinas e faremos lecturas colectivas da súa obra. Tamén argallamos un concurso de Cartas a Mª Victoria Moreno.

Como aperitivo, aí vos vai un fermoso vídeo de Fuxan os ventos sobre un poema de María Victoria Moreno Ogando: "Lúa de prata".
Seguiremos engadindo novas achegas cando vaiamos facendo máis traballos.

Novas entregas dos/das youtubeir@s

Paréceme moi interesante o concurso de youtubeir@s. Déixovos un novo vídeo.

Comentarios literarios sobre Rosalía de Castro

Para comentar calquera texto, cómpre primeiro facermos unha lectura (ou varias, se fose preciso) atenta do mesmo. Tamén teremos que aclarar as dúbidas respecto ao léxico. Sabermos datos sobre o autor/-a e o contexto en que viviu e escribiu tamén pode ser de axuda.

Nun comentario completo haberá que comezar pola introdución, situando o texto na época ou movemento literario e no contexto histórico, indicando a data de publicación, a obra, o autor, o xénero literario. A continuación a voz, ou perspectiva desde a que nos fala. Logo virá a temática e o tema, o argumento e a estrutura. A seguir, a linguaxe nos diferentes planos de análise (nivel léxico. semántico, nivel morfosintáctico e nivel fónico. Incluiremos os recursos literarios de cada nivel e explicaremos o seu valor expresivo. Finalmente, tiraremos unha conclusión breve que derive da análise previa realizada.

Vou facer o comentario de "Un repoludo gaiteiro" de Rosalía de Castro. O poema podedes velo aquí.

Trátase dun poema incluído na primeiro libro en galego publicado por Rosalía de Castro, Cantares Gallegos, publicado o 17 de maio de 1863. Con esta obra, que fixo que Rosalía fose recoñecida como poeta popular, comeza o Rexurdimento, un movemento literario que se produce na segunda metade do século XIX, grazas ao movemento galeguista. Os protagonistas do Rexurdimento pertencen á segunda xeración galeguista; son herdeiros do provincialismo e están vinculados ao rexionalismo. Tamén inflúe no rexurdimento o romanticismo, que fixo espertar o interese polas culturas de cada pobo e o liberalismo, que permitiu máis liberdade de expresión, o que favoreceu o cultivo do galego, tanto na literatura como na prensa.

O xénero literario é poesía lírica, xa que predomina a expresión de sentimentos.

O poema preséntanos unha voz en 3ª persoa que fala dun personaxe tipo: o gaiteiro. A temática é polo tanto costumista. O tema é a descrición do gaiteiro e as súas artes.

O argumento empeza coa descrición física e de carácter do gaiteiro, continúa dando detalles do que este soía facer cando acudía ás festas e remata cunha especie de conclusión que fala do mal que acaban as mozas que se deixan enganar polos seus engados.

A estrutura é a seguinte:

nas estrofas I e II fai un retrato do gaiteiro (físico + carácter).

nas estrofas III,IV e V fala da maneira de actuar do gaiteiro (engana as rapazas e namóraas).

na estrofa VI as rapazas acaban mal; el non se responsabiliza de nada.

 Polo que se refire á linguaxe, o poema comeza co emprego de abundantes adxectivos, para caracterizar o personaxe. O gaiteiro aparece ante a xente ben vestido (con pano de seda= sedán), repoludo (o ideal de beleza na época non sería o de hoxe; está mantidiño, non delgado), adornado con calidades como a de ser cumprido coma un príncipe (hai comparación e hipérbato); é dicir, con modais refinados, xentileza, amabilidade. Ademais adórnao coas calidades de cariñoso e falangueiro.

Tamén lle atribúe calidades que o fan único ("entre os mozos o primeiro e nas cidades sen par"). Érguese cedo para levar a súa música á xente e acostuma a proclamar as súas intencións de enganar as mozas coa súa "gaita", no retrouso que aparece ao final das estrofas. Nel xógase co dobre sentido da palabra gaita (isto xa aparece tamén noutras cantiga populares). É dicir, que domina varias artes, unhas mellores ca outras.

Entraba na vila con aires de señor "con aquel de señorío"), tocando a gaita e acompasándose co tambor. É dicir, camiñaba seguro de si mesmo, despregando a súa arte para ser admirado. E facendo das súas.

As mozas deixábanse engaiolar por el sen reparar no perigo nin tomar precaucións. Emprega recursos de repetición como o paralelismo (nivel morfosintáctico: todas por el reloucaban/todas por el se morrían) e antítese (se o tiñan lonxe choraban/se o tiñan cerca sorrían, nivel léxico semántico).

As mozas declarábanlle o seu amor e el respondíalles coa gaita.

Na estrofa seguinte emprega unha serie de metáforas (pombas=rapazas;símbolo: espiñas= dor, sufrimento) para subliñar as consecuencias par as mozas do namoramento do gaiteiro; é unha ameaza para elas, pois fere a súa dignidade. A luz á un símbolo; algo que se percibe polos sentidos, pero que se refire a algo abstracto. Déixanse deslumbrar polas apariencias, pero a realidade á terrible e imponse: o engano, a traición, a total falta de ética.

No retrouso da última estrofa queda claro iso: o gaiteiro non admite ningunha responsabilidade no ocorrido A culpa é delas; que non fosen"toliñas!".

Outros recursos de repetición: anáfora sempre, estrofa II; reduplicación cegas, cegas... que non vían (e pleonasmo; cegas xa significa que non vían). Todas, todas, reduplicación.

Na estrofa I aliteración, repetición de sons oclusivos: "como un príncipe cumprido".

O léxico céntrase en campos semánticos como a música: tocar, soprar, acompasaba, tambor, cantar; sentimentos: reloucaban, se morrían, sorrían, choraban; a natureza: debaixo dunha figueira; as reunións populares: festas, fiadas...

No nivel fónico, hai aliteracións ("co tambor se acompasaba", oclusivas, en relación co repiqueteo do tambor).

O poema divídese en seis estrofas de 10 versos octosílabos con rima asonante, coa seguinte distribución abbaaccddc,effeeccddc... Os dous últimos versos son un retrouso que se repite en todas as estrofas, pero que se modifica na última. Aquí queda ao descuberto a desvergonza do gaiteiro.

A conclusión á que chegamos despois de analizar o poema é a tremenda actualidade de Rosalía, que mesmo nun poema que fala de tradicións ou costumes, aproveita para deslizar unha mensaxe clara para as mulleres sobre os "malos amores".Algo do que se fala agora a propósito da igualdade.

A cousa non pode acabar ben para a muller mentres se manteña a desigualdade nas relacións amorosas e só se esixan valores morais e sensatez á metade da humanidade; o resto a vivir, que así é moi fácil!

O poema é unha advertencia a non deixarse enganar polas apariencias dos marabillosos e fermosos galáns!

Charla de Pilar García Negro sobre Rosalía de Castro

Hoxe, 27 de abril de 2018, tivemos o honor de recibir no noso centro a ilustre profesora Pilar García Negro, que presentou Xosé Estévez, e que impartiu unha charla sobre Rosalía de Castro.
Falounos da importancia da obra rosaliana, que empezou con Cantares Gallegos, onde parte da poesía popular para falarnos de temas diversos, como amor, a emigración, a beleza da nosa paisaxe e da nosa lingua... E culmina con Follas Novas, que lle dá á autora relevancia de poeta universal.
Todo isto fóinolo explicando partindo da lectura e explicación do sentido de varios textos e poemas. Primeiro mencionou o prólogo de Cantares Gallegos, que amosa a faceta de Rosalía como ensaísta e como persoa plenamente consciente das intencións que pretende co seu traballo: amosar a beleza de Galicia e da súa lingua, fronte aos que a desprezan, reivindicar os seus valores. Logo leu e explicou poemas deste libro, como o que fala do papel que se atribúe ao home no amor e o papel da muller (pon en boca da muller estas palabras: o meu corazón che mando/ cunha chave para o abrir./ Nin eu teño máis que darche/ nin ti máis que me pedir. É dicir, os bos amores son aqueles en que non hai unha posición de dominio sobre a muller, os que permiten a esta manter a súa dignidade. O tema é ben actual!). Tamén comentou o poema "Castellanos de Castilla", sobre a emigración dos galegos para faceren a sega en Castela. Era un traballo duro e mal pago, onde os galegos deixaban literalmente a pel (o protagonista do poema morre e é a muller quen fai unha elexía ao seu amor e mostra o desprezo a Castela e á súa paisaxe, que contrapón á beleza da nosa terra. A protagonista é xa unha muller consciente que sabe quen é o inimigo, identifícao, o que é o primeiro paso para poder saír da súa situación.)
No caso de Follas Novas, explicou que de novo Rosalía era consciente da facer algo distinto do que fixera no primeiro libro. Que trata temas universais, o da emigración desde unha nova perspectiva: en
As viudas dos vivos e as viudas dos mortos, de Follas Novas. Fala das consecuencias sociais da emigración: as mulleres son as que deben levar a carga de todo pola falta dos homes. A pregunta Por que escribo? , no poema Silencio; os seus intereses como escritora noutro que fala da poesía feminina e a súa:" daquelas que cantan as pombas e as froles..." amosan unha nova temática. Por ser muller non renuncia a tratar calquera tema); a reivindicación de xustiza posta en voz dunha muller, aparece nun poema singular pola forza con que a muller se arrepón aos abusos, que non ten parangón en ningunha literatura ("A xustiza pola man", de Follas Novas). O poema Xan, fai unha inversión irónica dos papeis de home e muller.
A profesora fixo énfase tamén en que a figura de Rosalía foi falseada, facendo lecturas da súa obra considerándoa como choromiqueira, o que está lonxe do seu significado real. É unha poeta profunda, novidosa e universal, con mensaxes que aínda hoxe están plenamente vixentes, e que marca o inicio da poesia contemporánea.

Comentario literario para bacharelato: "A Galicia" F. Añón

O poema titulado "A Galicia" , premiado cun accésit nos Xogos Florais de 1861, de Francisco Añón, un dos poetas máis importantes do Perrexurdimento, movemento literario xurdido en Galicia no séc. XIX, grazas ao nacemento do galeguismo, é un himno. É dicir, unha composición solemne na que se enxalza a Galicia.
O poeta, de ideoloxía liberal, participou no movemento chamado provincialismo, que defendía a unidade territorial, cultural e económica de Galicia (opoñíanse á partición en provincias e defendían a necesidade de levar o galego ao ensino) e recuperou o uso do galego como lingua literaria. Tivo unha biografía azarosa e aventureira, sendo desterrado a Portugal pola súa participación no levantemento militar de 1846, que rematou co fusilamento dos seus cabecillas (os mártires de Carral). Viaxou a Londres como secretario dun lord inglés. Tamén foi desterrado ou fuxiu de Portugal por publicar un poema coñecido como Hino dos povos. Non é que fose un liante; é que a liberdade de expresión non era o forte no século do absolutismo!
A súa obra poética publicouse espallada en revistas e xornais, non sendo recollida en libro ata despois da súa morte (publicación póstuma en 1878).
Podedes ler máis información sobre o autor e tamén ver unha foto pouco coñecida del aquí.
No texto demostra un gran dominio da linguaxe e un coñecemnto do mundo clásico, como corresponde a un home cunha profunda formación lingüística que cultivou a poesía en tres idiomas: galego, portugués e castelán.
En canto ao xénero literario, pertence á poesía lírica, xa que nel predomina a expresión dos sentimentos por parte do autor.
A perspectiva adoptada é a da 1ª persoa, como observamos nos verbos ou nos determinantes: coido, meu, vin...etc. esta diríxese a un interlocutor mudo: Galicia.
A temática é variada: social (situación de Galicia, cambios grazas á industria), intimista (situación anímica do poeta, costumista (paisaxe e tradicións que debuxan unha imaxe da terra). Os temas tamén son varios, aínda que un sería o principal e os outros secundarios: a situación de decadencia de Galicia, os sentimentos do autor polo seu desterro, ou pintura da paisaxe e costumes, a chegada da industria e os cambios que aporta.
A estrutura
Podemos dividir o texto tendo en conta a súa temática en varias partes:
- a 1ª comprende a estrofa 1, onde fala da situación de postración de Galicia, que empeza a cambiar.
- a 2ª abrangue as estrofas 2, 3 e 4,  5 e 6 que tratan sobre a visión de Galicia do poeta (vista desde a distancia nun soño).
- a 3ª abrangue a estrofa 7, onde fala dos cambios que introduciu a chegada da industria.
- a 4ª son o resto das estrofas (8, 9 e 10), que tratan sobre os sentimentos do autor ao espertar do soño: dor, desexo de voltar, saudade.
Argumento
O poeta convida a Galicia a espertar da postración en que se atopa, porque xa se entrevén sinais dos novos tempos que chegan. A continuación fala da súa nostalxia pola terra onde foi feliz na infancia e describe a súa beleza e características. Un capítulo importante no que é Galicia resérvallelo aos personaxes ilustres da terra, que lle deron valor e prestixio. Fala da chegada da industria e os cambios que supón e dos seus sentimentos de angustia e desexo de volver a ela antes de morrer.
Análise da linguaxe
Comeza o poema cunha interxección ("Ai!"), coa que o poeta expresa os seus sentimentos de dor. Vén logo o imperativo: esperta (función apelativa da linguaxe: chamada de atención ao receptor) e a continuación a aposición "adorada Galicia". É unha apóstrofe, coa que indica o seu profundo amor á terra (non é só amor, é un grao máis: a adoración; idolátraa).
Logo explica por que é importante que Galicia reaccione: empézanse a ver (enxergar= entrever, albiscar) sinais de mellora que conducirán a un futuro venturoso para a nosa terra ("do teu rico porvir a alborada": metáfora: alborada=comezo, inicio; do teu rico porvir, hipérbato, e adxectivo anteposto ao nome: valor subxectivo). Esa nova situación faise patente pola alegría que amosan os galegos, que cantan e se dispoñen a mostrarse activos (espreguízanse·) ao tempo que amosan o seu desexo de recoñecemento e amor de parte da patria (metáfora e personificación: Galicia é a nai e os galegos desexan os seus bicos. Pode falarse tamén de metonimia: Fala de Galicia,o territorio, cando en realidade se refire aos seus habitantes, a quen pretende concienciar.
A seguir empeza a expoñer que lle sucede: lamenta estar lonxe da terra (unha circunstancia real que lle ocorreu: exilio) e desde ese afastamento dá a visión da súa Galicia soñada. Comeza falando do paraíso perdido da infancia (antítese: chan venturoso/negro destino). De novo aparecen personificacións que dan unha visión amable de Galicia: campos risoños; onde leda pasou miña infancia, hai un hipérbato que sitúa o adxectivo no comezo da oración para facer énfase nel. Remata a estrofa con novas pinceladas sensoriais que amosan Galicia como un lugar paradisíaco de suaves e agradables recendos (respirando a suave fragancia/ de xasmín, caravel, azahar:enumeración asindética, ritmo áxil).
Segue a descrición da paisaxe galega centrándose agora nas paisaxes máis características (mar, barcos, ceo), mediante sensacións visuais e auditivas que dan unha idea da súa beleza (coas palabras deseña paisaxes que imaxinamos perfectamente; remata cunha enumeración das cores do solpor (cando o sol vai as nubes pintando /de amarelo de lume e carmín.)
A continuación, segue falando doutras paisaxes características galegas, amosando a súa variedade: hai montañas, penedos, pero tamén veigas, vales, viñas, soutos, devesas. De novo usa a enumeración para amosar a riqueza da nosa terra e tamén fai valoracións positivas desta medainte a adxectivación: bos horizontes. Tamén hai alusión a sensacións visuais: brétema azul.
Pasa logo a mencionar sensacións auditivas e visuais agradables relacionadas coa terra, que lembran a alegría das festas populares (foliadas alegres escoito, voz pracenteira, contrasta con cando o ceo se viste de loito).
Finalmente, remata a visión do seu soño coa lembranza dos persoeiros que deron fama e prestixio á nosa terra, que el sitúa no mítico monte Pindo, asociado a crenzas populares e tradicións. Isto ten relación co monte Olimpo, onde se situaban os deuses gregos, e tamén é unha reminiscencia clásica que os personaxes gloriosos se adornen con mirtos e loureiros. Nesta estrofa usa un léxico culto: metáfora os fillos máis caros (=os fillos máis queridos); os fastos da historia (=as celebracións, as datas sinaladas). Os feitos protagonizados por estes personaxes quedarán gravados con diamante: iso dá unha idea do aprecio (diamante: connotacións dureza, luxo, prestixio) que merecen segundo el estes persoeiros, cuxo recordo permanecerá sempre vivo para os galegos.
A chegada do tren (metáfora:andrómena rara; comparación asubiando como unha serpente: o tren preséntase como algo ruidoso e ameazador) muda a paisaxe (das aldeas fai vilas) e remata coa tranquilidade e a paz das que falaba antes, o que influirá na inspiración do poeta: adeus cantos e musas tranquilas.
Na última parte do poema, o poeta esperta do soño e entón aparece outra visión de Galicia, máis real e tamén máis sombriza: esvaécese o seu soño "dourado" cunha estraña rapidez (comparación: como fume pasou de repente) e imponse a dor e o pranto (hipérbole e hipérbato: dos ollos chovíanme as bágoas; magoado o meu peito se sente; metonimia: normalmente dise que a mágoa ou os sentimentos están no corazón, e o peito será o continente, cando se quere falar do contido). Séntese como un refugallo abandonado á súa sorte e sente envexa da liberdade das andoriñas que poden voltar á terra cada primavera (maio por primavera, parte polo todo, metonimia). O recurso morfosintáctico do paralelismo sérvelle para insistir na idea de envexar outros seres ou elementos como as nubes e raios que se moven con liberdade para ir á terra.
El só pode ir a Galicia a través da saudade do seu pensamento (a saudade do seu pensamento voa, personificación) que obsesivamente se sitúa en Galicia. O desexo de voltar é tan forte que valora máis volver á terra que entrar no ceo (metáfora: a gloria, o paraíso, a felicidade eterna).
Hai certa estrutura circular, xa que nas últimas estrofas repítese a expresión "adorada Galicia" do comezo e o poeta volve dirixirse a Galicia como o seu interlocutor (De ti lonxe...A ti voa...).
No nivel léxico semántico destaca o uso dos seguintes campos semánticos: paisaxe, tradicións, sono e soño (sono= decadencia de Galicia, actitude pasiva; soño: imaxe idealizada); felicidade e tristeza, e verbos de sentido: ver, oír, sentir..., que teñen que ver cos núcleos relevantes de contido do texto.
No nivel morfolóxico destaca a abundancia de substantivos e adxectivos, relacionada coa descrición da paisaxe e características  de Galicia. Ás veces hai enumeracións asindéticas e outras veces rematan coa conxunción ao final. É frecuente o uso do hipérbato e tamén os encabalgamentos. Mostran que ao poeta lle custa conter as súas emocións, que ás veces amosa de maneira desbordante.
No nivel fónico, o poema está formado por 10 estrofas de versos na maioría decasílabos, agrupados de oito en oito (oitava), con rima consonante coa seguinte distribución:ABBCDDDC, EFFGEAAG, ...As estrofas presentan rimas diferentes e hai algún verso solto (ex. o rematado en garridas, vs. 34).
Conclusión: o poeta logra transmitirnos as emocións encontradas que esperta nel Galicia mediante unha linguaxe rica en léxico e tamén en recursos literarios, pero ao tempo fácil de entender, xa que usa un léxico concreto que representa a realidade do que é a Galicia que todos coñecemos: mar, veigas, bosques, auga, aires, festas populares, fermosos solpores... e dá unha visión esperanzadora dela, sempre que os galegos sexamos conscientes do que somos e o que valemos e loitemos polo futuro.

8 de marzo: Folga no Día da Muller Traballadora

Quero salientar o éxito da celebración este ano do Día da Muller Traballadora no que se refire á concienciación social, tan precisa para avanzar na igualdade entre homes e mulleres. Xa sei que as cousas non se solucionan con dedicarlles un dia ao ano; isto precisa unha loita máis espallada no tempo e continua. É algo parecido aos estudos; adquirir coñecementos e destrezas non se fai nun momentiño: require dedicación e constancia, perseverar no esforzo.
Para os interesados no tema, remítovos a algunha páxina de xornal que me semellou de interese. por ex. en Praza pública atopei isto sobre as razóns polas que é preciso insistir que hai aínda moita marxe para mellorar e avanzar cara á igualdade. En La voz de Galicia tamén aparecen artigos de opinión sobre o tema e eu destacaría este  e mais estoutro.
No xornal El País vin algo sobre o sileciamento histórico das figuras femininas. Podedes lelo aqui

Despedir febreiro

O presente febreiro foi un mes que deu frebas, como di o refrán: "Febreiriño frebas dá; se non as deu xa as dará". Aproveitando este día de nevada, vendo a neve pola fiestra do meu cuarto, escribo.

Lendo a prensa atopei uns interesantes vídeos de youtoubeir@s. Gustoume sobre todo un que fala de receitas de San Valentín, esa celebración tan ... empalagosa e consumista (que invasión de peluches e rosas vermellas!), pasadiña de moda. Aí vos queda. De paso, mostareillo á miña filla, tan reparada nas cousas comer, aínda que estes días andou coa tarefa de analizar-estudar un corazón de porco, despois de telo que mercar na carnicería.
Tamén aproveito para colgar un interesante vídeo do Portal das palabras sobre palabrasderosalia;o 24 de febreiro sería o 181 aniversario da nosa matriarca.

Actualidade sobre o galego

Vou mostravos uns enlaces interesantes con novas sobre o galego onde contrasta vivamente o enfoque que se dá ao tema.
 Un fala da RAG (Praza pública: "A RAG alerta..."), que dá a voz de alarma sobre o que está a pasar co galego actualmente, mentres que o outro é un artigo de opinión de Román Rodríguez , Conselleiro de Educación e cultura (La voz de Galicia: "Unha sociedade sen problemas lingüísticos"), que di que todo vai de marabilla.
Ledes e sacades conclusións, Así analizades criticamente a prensa.
Hoxe sae unha entrevista a Rosario Álvarez en La Voz de Galicia. Moi moi interesante!

Rosario Álvarez de visita en Quiroga: 2ª charla A ponte relacionada co galego

O pasado venres día 16 de febreiro tivemos a honra de recibirmos no  noso Instituto a ilustre profesora da USC  Rosario Álvarez Blanco. Despois dunha breve presentación de Ramón, o director, ela presentou a exposición titulada "O patrimonio lingüístico.¿De quen é a lingua?"

Para isto comezou por plantexarnos unha serie de preguntas para a reflexión. Por ex. De quen é a lingua? Que significa ser dono dunha lingua?

Habería, segundo a investigadora, varias posibles respostas. Se dicimos que a lingua é de todos, iso levaríanos a outras preguntas, como Quen ten responsabilidade sobre ela? Se é un ben colectivo, quen o coida? Pois pode pasar que ao ser de todos, ninguén se responsabilice dela. É dicir, isto implica que temos respecto á lingua dereitos e tamén deberes.

Este compromiso coa lingua veno demostrando a USC dende hai bastantes anos coa recolleita do galego vivo (dixo que hai 50 anos que está a recollerse este inmenso patrimonio e continuamente están aparecendo cousas novas). Así, mencionou as gravacións realizadas por toda Galicia (en 167 puntos do dominio lingüístico de fala galega), as investigacións sobre eses materiais que desembocaron no Atlas Lingüístico de Galicia, no que ela traballou.

 Actualmente segue a traballar sobre o tema do léxico no proxecto dirixido desde Santiago de Compostela e realizado en colaboración con universidades de Portugal e Brasil chamado Tesouro do léxico patrimonial do galego e do portugués. Por certo, agradézolle que mencionase que a miña tese de licenciatura sobre a fala de Sarria está recollida no Tesouro. E tamén que no seu día me axudase a revisar as transcricións das gravacións cando o realicei.

Este proxecto lévano a cabo especialistas, mais tamén nos animou a profesora a que contribuamos a amplialo coas nosas aportacións, como fixeron xa noutros centros de ensino. Indicounos unha serie de páxinas web onde se dan instrucións para a recollida sobre diversos temas relacionados coa nosa realidade. Por ex. xa se fixeron dentro do Plan Proxecta traballos de recollida de nomes de plantas (poden verse en fitofaladoiro. eu). Normalmente os nomes deses traballos conteñen o posesivo, por tratar sobre algo noso, que forma parte do acervo cultural da xente dun lugar.

Despois de recoller o léxico, faise o estudo (o da billarda é seu): elabóranse uns mapas que nos permiten ver as diferentes palabras para un concepto e a súa distribución xeográfica. Así observamos no mapa das denominacións da billarda que hai os seguintes nomes: billar, billarda ou billa. Estúdase a orixe desas denominacións. Neste caso ten relación co francés billarde, "baston". Obsérvase que hai denominacións que están en expansión, mentres outras ocupan un pequeno espazo e recúan, e plantéxanse hipóteses, que haberá que comprobar.

A denominación estornela, que ten raíz semellante a estorniño, viría do francés estournelle e chegaría ata Galicia a través dos monxes cistercienses. Ten que ver co ruído que fai ao golpear o pau pequeno co grande. Denominacións con menos extensión son univa ou anivá, e tamén lipe, do italiano lipa.

Tamén nos amosou o mapa dialectal dos nomes do paporroibo, con paporrubio como forma máis extendida, e outras como paifoco ou pisco. Neste caso a maior extensión das primeras débese á súa transparencia, pois permiten identificar con claridade o paxaro. Fronte a elas teñen menos extensión paifoco ("aparvado", "que carece de malicia e non é quen de defenderse de nada") ou pisco, que coincide co nome que ten en portugués.

Outro mapa que explicou foi o de dorna, a embarcación tradicional máis emblemática das Rías Baixas, cuxo nome viría dunha orixe descoñecida, prerromana, probablemente céltica. Facendo a comparación con outras linguas, descobren que en español existe a palabra dornajo, que é unha especie de "maseira", e en portugués dorna significa "recipiente, tina". Curiosamente, en Vilardevós unha dorna é un "recipiente para pisar uvas".

Finalmente, concluíu falando da enorme riqueza do patrimonio lingüístico galego, un tesouro para recoller e conservar. Como de costume, coa súa enerxía e entusiasmo, contaxiounos a todos da curiosidade e o pracer de ampliarmos os nosos coñecementos.

Foi unha marabilla tela entre nós despois de tantos anos!

En relación coa expresión de "ser dono dunha lingua" vou incluír o que dicía Á. Cunqueiro ao respecto:mil primaveras máis. Nomear as cousas é posuílas, facelas túas, achegalas afectivamente, nomear o teu mundo, o que coñeces de primeira man; é algo emocionante e que che dá vida. Gardemos palabras como tesouros e compartámolas para facer posible un futuro esperanzador para a nosa lingua.

Charlas de A Ponte no centro

Dende a Universidade de Santiago levan xa varios anos promovendo un achegamento entre a universidade e os centros de ensino por medio destas charlas. Este curso decidimos solicitalas  e houbo a sorte de que nos concederon dúas.

 A primeira celebrouse o pasado luns pola tarde. A ponente foi a profesora María Álvarez de la Granja, quen disertou sobre as frases feitas e a súa relación coa nosa idiosincrasia:"Cal ti es, así me dis", era o título da súa charla, dirixida ao alumnado de Bacharelato do centro.

Axudándose de proxeccións, foi explicando a diferenza entre frases feitas, refráns e fórmulas. Puxo exemplos dunhas e outras, intercalou vídeos  como o de Xesús Ferro Ruibal e o "Ben falado" e outro das autoras do dicionario de frases feitas e refráns de Xerais, do que tamén nos pasou un exemplar para botarlle unha ollada. Ao final,  demostrou o que viña a ser a súa tese fundamental: as frases e ditos expresan a maneira de ser nosa xenuina e auténtica.

A maioría das frases feitas que aparecían como exemplos eran bastante coñecidas, mais chamáronme a atención algunhas como Levar a alguén nas cadeliñas dos ollos ou a que comentaba no vídeo Ferro Ruibal de Ir coidarlle os pitos ao cura. A 1ª indica o gran aprecio que un ten por unha persoa; a segunda é sinónimo de morrer e explícase pola maneira en que están organizados os núcleos de poboación en Galicia, arredor da reitoral e a Igrexa.

Tamén destacou a autora que hai coincidencia en varias linguas nalgúns casos, como nas frases feitas en que aparecen palabras como man ou outras partes do corpo: botar unha man, ter de man, ou na man ou non pés has semellar a quen es... Iso débese á pertenza desas linguas a un territorio con características culturais comúns.

En xeral, a charla resultoulle ao alumnado entretida e interesante, polo que están expectantes agardando a próxima, prevista para o 16 de febreiro.

Póñovos un enlace á páxina súa no ILG

Isidro Novo, in memoriam

Hoxe vinme golpeada pola sorpresa da morte do escritor  lugués Isidro Novo. Iso levoume a pensar en que estamos no mundo de prestado. Hai poucos días inda recibín un correo del (18 de xaneiro) con motivo de enviarlle unha palabra para a sección que el tiña na AELG de Palabras con memoria. Xa lle mandara bastantes con anterioridade e sempre me respondía axiña agradecendo as aportacións. Iso lévame a pensar que imos vellos cando pensamos que temos que gardar a memoria do que fomos, do que dixeron nosos pais (moitas veces fago por lembrar o que eles xa non poden lembrar, tristemente!). Hai uns anos convidárao a vir ao noso centro, e o alumnado lera e fixera ilustracións dos seus contos de "Carne de can". A mellor foi a de O areal dos ollomaos, feita por Marta, alumna de 4º de ESO, que logo fixo o bacharelato de artes. Lembro os seus enérxicos recitados de poemas propios, a súa vitalidade.

A última vez que o vin foi nas Xornadas de Literatura Oral en Lugo. Saudoume e vino coma sempre. Nelas interveu, como en anos anteriores, para presentar os ponentes e tamén para falar de Palabras con memoria, satisfeito porque o número recollido xa era considerable e non deixaba de medrar.

Este curso leremos en 1º de Bac. un libro del: a novela Un escuro rumor tralo silencio.

Só quería despedirme del afectuosamente e dicirlle: Isídro, amigo, que a viaxe che sexa leve!

Podedes ler a nova no seguinte facendo click aquí:

Tamén é interesante unha entrevista que lle fixeron no xornal El progreso hai xa varios anos que podedes ver aquí: