O pasado venres día 16 de febreiro tivemos a honra de recibirmos no noso Instituto a ilustre profesora da USC
Rosario Álvarez Blanco. Despois dunha breve presentación de Ramón, o director, ela presentou a exposición titulada "O patrimonio lingüístico.¿De quen é a lingua?"
Para isto comezou por plantexarnos unha serie de preguntas para a reflexión. Por ex. De quen é a lingua? Que significa ser dono dunha lingua?
Habería, segundo a investigadora, varias posibles respostas. Se dicimos que a lingua é de todos, iso levaríanos a outras preguntas, como Quen ten responsabilidade sobre ela? Se é un ben colectivo, quen o coida? Pois pode pasar que ao ser de todos, ninguén se responsabilice dela. É dicir, isto implica que temos respecto á lingua dereitos e tamén deberes.
Este compromiso coa lingua veno demostrando a USC dende hai bastantes anos coa recolleita do galego vivo (dixo que hai 50 anos que está a recollerse este inmenso patrimonio e continuamente están aparecendo cousas novas). Así, mencionou as gravacións realizadas por toda Galicia (en 167 puntos do dominio lingüístico de fala galega), as investigacións sobre eses materiais que desembocaron no Atlas Lingüístico de Galicia, no que ela traballou.
Actualmente segue a traballar sobre o tema do léxico no proxecto dirixido desde Santiago de Compostela e realizado en colaboración con universidades de Portugal e Brasil chamado Tesouro do léxico patrimonial do galego e do portugués. Por certo, agradézolle que mencionase que a miña tese de licenciatura sobre a fala de Sarria está recollida no Tesouro. E tamén que no seu día me axudase a revisar as transcricións das gravacións cando o realicei.
Este proxecto lévano a cabo especialistas, mais tamén nos animou a profesora a que contribuamos a amplialo coas nosas aportacións, como fixeron xa noutros centros de ensino. Indicounos unha serie de páxinas web onde se dan instrucións para a recollida sobre diversos temas relacionados coa nosa realidade. Por ex. xa se fixeron dentro do Plan Proxecta traballos de recollida de nomes de plantas (poden verse en fitofaladoiro. eu). Normalmente os nomes deses traballos conteñen o posesivo, por tratar sobre algo noso, que forma parte do acervo cultural da xente dun lugar.
Despois de recoller o léxico, faise o estudo (o da billarda é seu): elabóranse uns mapas que nos permiten ver as diferentes palabras para un concepto e a súa distribución xeográfica. Así observamos no mapa das denominacións da billarda que hai os seguintes nomes: billar, billarda ou billa. Estúdase a orixe desas denominacións. Neste caso ten relación co francés billarde, "baston". Obsérvase que hai denominacións que están en expansión, mentres outras ocupan un pequeno espazo e recúan, e plantéxanse hipóteses, que haberá que comprobar.
A denominación estornela, que ten raíz semellante a estorniño, viría do francés estournelle e chegaría ata Galicia a través dos monxes cistercienses. Ten que ver co ruído que fai ao golpear o pau pequeno co grande. Denominacións con menos extensión son univa ou anivá, e tamén lipe, do italiano lipa.
Tamén nos amosou o mapa dialectal dos nomes do paporroibo, con paporrubio como forma máis extendida, e outras como paifoco ou pisco. Neste caso a maior extensión das primeras débese á súa transparencia, pois permiten identificar con claridade o paxaro. Fronte a elas teñen menos extensión paifoco ("aparvado", "que carece de malicia e non é quen de defenderse de nada") ou pisco, que coincide co nome que ten en portugués.
Outro mapa que explicou foi o de dorna, a embarcación tradicional máis emblemática das Rías Baixas, cuxo nome viría dunha orixe descoñecida, prerromana, probablemente céltica. Facendo a comparación con outras linguas, descobren que en español existe a palabra dornajo, que é unha especie de "maseira", e en portugués dorna significa "recipiente, tina". Curiosamente, en Vilardevós unha dorna é un "recipiente para pisar uvas".
Finalmente, concluíu falando da enorme riqueza do patrimonio lingüístico galego, un tesouro para recoller e conservar. Como de costume, coa súa enerxía e entusiasmo, contaxiounos a todos da curiosidade e o pracer de ampliarmos os nosos coñecementos.
Foi unha marabilla tela entre nós despois de tantos anos!
En relación coa expresión de "ser dono dunha lingua" vou incluír o que dicía Á. Cunqueiro ao respecto:
mil primaveras máis. Nomear as cousas é posuílas, facelas túas, achegalas afectivamente, nomear o teu mundo, o que coñeces de primeira man; é algo emocionante e que che dá vida. Gardemos palabras como tesouros e compartámolas para facer posible un futuro esperanzador para a nosa lingua.
